Yazar: Ertuğrul Kutay ÜNAL*

E-Yaklaşım / Nisan 2022 / Sayı: 352

I- GİRİŞ

21.12.2021 tarih ve 31696 (Mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Kur Korumalı Mevduat Hesabı (KKMH)([1]) isimli enstrüman ile Türk bankacılık sektöründe, geçmişte benzeri denenen bir uygulama tekrar finans piyasalarındaki yerini almıştır. Ürünün amacı; 2021 yılının yaz ayları sonundan başlayarak yılsonuna kadar olan dönemde gerçekleşen, yabancı paranın (USD, Euro vb.) TL karşısındaki hızlı yükselişinin frenlenmesidir. Her ne kadar ürünün tanıtımı yapıldıktan sonra, ürüne ilişkin mevzuat hükümleri yapboz misali sonradan adım adım hazırlansa da ürünün ilk aşamada kısmi bir etki sağladığı görülmüştür. Ancak ürünün esas başarısı, hız kazanan döviz talebinin tersi yönünde bir etki sağlarsa görülebilecektir. Bunun da tek başına KKMH ile olup olamayacağı veya KKMH’nin bu yükün ne kadarını sırtlayabileceği tam kestirilememektedir. Bu çalışmada; KKMH öncesi iktisadi görünüme yer verilmiş, akabinde KKMH’nin ne olduğu izah edilmeye çalışılmış, yapılan düzenlemelerle getirdiği vergisel avantajlara yer verilmiş, geçmiş dönemdeki KKMH benzeri ürün uygulamasına değinilmiş ve makroekonomik perspektiften KKMH değerlendirilmiştir.

Döviz kuru; ulusal bir paranın, başka bir ulusal para cinsinden karşılığı anlamına gelmektedir. Döviz kurları günümüzde bilhassa küçük ve açık ekonomiler için sahip oldukları ehemmiyet ve reel ekonomiyi doğrudan etkileme potansiyeliyle, yürürlükte olan para politikası ekseninde doğrudan amaç, işaret veya araç olarak kullanılmaktadırlar. Bu bağlamda döviz kuru sabit kur sistemi ve serbest kur (tam serbesti) sistemi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Sabit kur sisteminde; ülkenin yerel parası, yabancı para ve paralardan oluşan bir sepet ekseninde sabitlenmekte ve belirlenen bu değerin sürdürülebilmesi para otoritesince bazen dolaylı bazen de doğrudan garanti edilmek suretiyle teminat altına alınmaktadır. Serbest kur sisteminde ise, dövizin kuru doğrudan piyasada oluşan arz-talep dinamikleri ekseninde şekillenmektedir. Bu iki sistemin arasında ise, kontrollü dalgalanma (managed float), sürünen kur (crawling peg) gibi isimlerle anılan ve kurun belirlenen bir band aralığında hareketine izin veren yapı yer almaktadır. Yine bu sistemlerde ise kur belirli kriterlere göre yönlendirilmekte ve para otoritesince ihtiyaç duyulması halinde müdahale edilmektedir. Birbirinden farklı bu sistemlerin seçimleri, ülkelerin sahip olduğu dinamiklere göre değişkenlik gösterebilmektedir([2]).

Türkiye’de tatbik edilecek döviz kuru rejimi, Hükümet ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) beraber çalışması sonucu belirlenmektedir. Belirlenen kur rejiminin uygulanması ve biçimlendirilmesi TCMB’nin temel görevlerinden biridir. TCMB, kur politikası uygulamalarını, para politikası hedeflerine uyumlu şekilde belirlemektedir. 2001 yılında yaşanan ekonomik krizin akabinde Türkiye’de, dalgalı döviz kuru uygulamasına geçilmiştir. Bu sistemde; TCMB tarafından döviz kuruna ilişkin reel veya nominal bir hedef tespiti yapılmaz ancak Türk Lirasının aşırı değerlenmesi veya aşırı değer kaybetmesine karşı önlemler de TCMB tarafından alınmakla yükümlüdür([3]).

II- KKMH ÖNCESİ EKONOMİK GÖRÜNÜM

Dalgalı kur sisteminde, içsel ve dışsal ekonomik dengesizlikler, uluslararası arenada cereyan eden askeri ve siyasi gelişmeler, döviz kurunun ani hareketlerde bulunmasına sebebiyet verebilmektedir. Kurun serbest piyasada belirlenmesi, ülkenin içinde bulunduğu cari işlemler dengesinin, kırılganlığa karşı tepki esnekliği ile paralel bir seyir gösterebilmektedir. Dış ticaret gelirinin düşmesi, doğrudan yabancı sermaye yatırımlarına dair girişin azalması, kısa vadeli yabancı sermaye giriş çıkışlarının keskin şekilde hissedilmesi, ülkenin kur şoku yaşamasına sebebiyet verebilmektedir.

Kur şoku olarak tanımlanan kavram; para biriminin ani ve yüksek frekanslı değişimlerini ifade etmektedir.[4] Grafik-1’de 01.09.2021-13.01.2022 döneminde Türk Lirasının Amerikan Doları (USD)…