TÜRK VERGİ HUKUKUNDA İDARENİN TAKDİR YETKİSİ
KISALTMALAR vii
GİRİŞ...................................................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM
İDARENİN SAHİP OLDUĞU YETKİLER
I. İDARİ YETKİ KAVRAMI................................................................................................ 3
A. İdari Yetkinin Tanımı ve Özellikleri......................................................... 3
B. İdari Yetkinin Alanı........................................................................................... 4
1. Konu Bakımından İdari Yetkinin Alanı......................................................... 5
2. Yer Bakımından İdari Yetkinin Alanı............................................................ 6
3. Zaman Bakımından İdari Yetkinin Alanı....................................................... 6
C. İdari Yetkinin Ayrımı......................................................................................... 7
II. İDARENİN HUKUKA BAĞLILIĞI VE BAĞLI YETKİ.............................................. 9
A. Kanuni İdare ve Düzenli İdare İlkeleri.................................................... 9
B. Bağlı Yetki ve Hukuki Niteliği....................................................................... 10
1. Bağlı Yetkinin Tanımı....................................................................................... 10
2. Bağlı Yetkinin Anlamı ve Kapsamı................................................................. 11
III. TAKDİR YETKİSİ VE HUKUKİ NİTELİĞİ................................................................ 13
A. Takdir Yetkisinin Tanımı ve Özellikleri.................................................. 13
B. Takdir Yetkisinin Gerekliliği......................................................................... 15
IV. TAKDİR YETKİSİNİN TEORİK YÖNDEN İNCELENMESİ................................... 18
A. Takdir Yetkisinin Normlar Hiyerarşisi Bakımından Açıklanması 19
B. Takdir Yetkisinin Subjektif Bakımından Açıklanması........................ 20
C. Takdir Yetkisinin Hukuki Tasarrufun Unsurları Bakımından Açıklanması 20
D. Takdir Yetkisinin Hukuka Bağlılık Prensibi ve İdare Hukukunun Gelişmesi Bakımından Açıklanması 21
V. TAKDİR YETKİSİNİN BENZER KAVRAMLARLA KARŞILAŞTIRILMASI.... 23
A. Hükümet Tasarrufları..................................................................................... 23
1. Hükümet Tasarrufları Kavramı ve Tanımı.................................................... 23
2. Hükümet Tasarrufları İle İdarenin Takdir Yetkisinin Karşılaştırılması 24
B. Olağanüstü Yetkiler......................................................................................... 25
1. Olağanüstü Yetki Kavramı ve Tanımı............................................................. 25
2. Olağanüstü Yetkiler İle İdarenin Takdir Yetkisinin Karşılaştırılması 27
C. Hakimin Takdir Yetkisi...................................................................................... 28
1. Hakimin Takdir Yetkisi Kavramı ve Tanımı................................................. 28
2. Hakimin Takdir Yetkisi İle İdarenin Takdir Yetkisinin Karşılaştırılması 29
İKİNCİ BÖLÜM
İDARENİN TAKDİR YETKİSİNİN KULLANILMASI
I. İDARENİN TAKDİR YETKİSİNİN BELİRLENMESİ................................................. 31
A. Takdir Yetkisinin Kanun Hükümlerinden Anlaşılması...................... 31
B. Takdir Yetkisinin Belirsiz Kavramlarla İfade Edilmesi.................... 32
II. İDARENİN TAKDİR YETKİSİNİN ALANI................................................................. 34
A. İdari İşlemin Türü Bakımından Takdir Yetkisi....................................... 35
1. Düzenleyici İşlemlerde İdarenin Takdir Yetkisi.......................................... 35
2. Bireysel İşlemlerde İdarenin Takdir Yetkisi................................................ 36
B. İdari İşlemin Unsurları Bakımından Takdir Yetkisi................................... 38
1. Yetki Unsurunda İdarenin Takdir Yetkisi..................................................... 38
2. Şekil (Usul) Unsurunda İdarenin Takdir Yetkisi......................................... 39
3. Amaç Unsurunda İdarenin Takdir Yetkisi.................................................... 40
4. Sebep Unsurunda İdarenin Takdir Yetkisi.................................................... 41
5. Konu Unsurunda İdarenin Takdir Yetkisi..................................................... 43
III. İDARENİN TAKDİR YETKİSİNİ KULLANMA ESASLARI.................................. 44
A. Takdir Yetkisinin Kullanılmasında Temel İlkeler............................. 44
B. Takdir Yetkisinin Kullanılmasında Usul................................................. 47
C. Takdir Yetkisinin Kullanılmasında Yerindelik ve Ölçülülük....... 49
1. İdarenin Takdir Yetkisinin Kullanılmasında Yerindelik........................... 50
2. İdarenin Takdir Yetkisinin Kullanılmasında Ölçülülük............................ 50
IV. İDARENİN TAKDİR YETKİSİNİN SINIRLARI....................................................... 52
A. Yasal Sınırlar....................................................................................................... 52
B. Uygulama Açısından Sınırlar........................................................................ 54
1. Verimlilik ve Etkinlik....................................................................................... 55
2. Politik Düşünceler............................................................................................. 56
3. Organizasyon Faktörleri.................................................................................. 56
4. Ekonomik Faktörler........................................................................................... 57
B. Değer Yargıları Açısından Sınırlar............................................................. 58
1. Memurların Moral Durumları......................................................................... 58
2. Rasyonel Davranış Şekli................................................................................... 59
3. Keyfilik................................................................................................................. 59
4. Doğruluk ve Yol Göstericilik........................................................................... 60
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
TAKDİR YETKİSİ ÇERÇEVESİNDE İDARİ DÜZENLEMELER
VE DENETİMİ
I. İDARİ DÜZENLEMELERİN YASAL ALTYAPISI...................................................... 61
A. İdarenin Düzenleme Yetkisinin Mahiyeti ve Kaynağı........................ 61
B. İdari Düzenlemelerin Şartları..................................................................... 64
1. İdari Düzenlemeler Yapmaya Yetkili Birimler............................................. 64
2. İdari Düzenlemelerde Usule İlişkin Şartlar.................................................. 66
3. İdari Düzenlemelerde Esasa İlişkin Şartlar.................................................. 68
II. İDARENİN DÜZENLEME ALANI VE ÇEŞİTLERİ.................................................... 69
A. İdarenin Düzenleme Alanı.............................................................................. 69
B. İdarenin Düzenleme Yapma Çeşitleri......................................................... 71
1. Kanun Hükmünde Kararname......................................................................... 71
2. Bakanlar Kurulu Kararları.............................................................................. 71
3. Tüzük.................................................................................................................... 72
4. Yönetmelik........................................................................................................... 72
5. Genel Tebliğ......................................................................................................... 73
6. Özelge ve Sirküler............................................................................................. 73
7. Genelge ve Genel Yazılar.................................................................................. 74
III. İDARENİN TAKDİR YETKİSİNİN DENETİMİ......................................................... 74
A. Takdir Yetkisi Denetiminin Kapsamı........................................................... 75
1. Takdir Yetkisinin Hukuka Uygunluğunun Denetimi................................. 75
2. Takdir Yetkisinin Yerindeliğinin Denetimi.................................................. 77
B. Takdir Yetkisi Denetiminin Sınırları.......................................................... 79
IV. İDARENİN TAKDİR SAKATLIKLARINDAN DOĞAN SORUMLULUK 80
A. İdarenin Takdir Sakatlıkları....................................................................... 80
1. Yetki ve Şekil Kurallarına Aykırılık............................................................. 81
2. Yetki Veren Kanun Hükmüne Aykırılık....................................................... 82
a. Hukuki Dayanağın Takdirinde Yanılma................................................ 82
b. Maddi Olayın Takdirinde Yanılma.......................................................... 83
3. Hukukun Temel İlkelerine Aykırılık............................................................ 83
B. Takdir Sakatlıklarında İdarenin Sorumluluğu.................................. 84
1. Hizmet Kusuru ve İdarenin Sorumluluğu...................................................... 84
2. Kişisel Kusur ve Memurun Sorumluluğu..................................................... 85
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
VERGİ HUKUKU ALANINDAKİ DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERDE İDARENİN TAKDİR YETKİSİ
I. KANUN HÜKMÜNDE KARARNAMELERDE İDARENİN TAKDİR YETKİSİ VE SINIRLARI 89
A. Kanun Hükmünde Kararnameler İle Kararnamelerin Karşılaştırılması 89
B. Olağan Dönem Kanun Hükmünde Kararnameleri ile
Olağanüstü Hal ve Sıkı Yönetim Kanun Hükmünde
Kararnamelerin Karşılaştırılması............................................................. 90
C. Kanun Hükmünde Kararnamelerin Vergi Hukuku Alanında Kullanılması ve Takdir Yetkisinin Sınırları 93
II. BAKANLAR KURULU KARARLARINDA İDARENİN TAKDİR
YETKİSİ VE SINIRLARI 95
A. Vergileme Alanında Bakanlar Kurulu’na Yetki
Verilmesinin Sebepleri 95
B. Vergileme Alanında Bakanlar Kurulu Kararlarının
Unsurları ve Özellikleri 96
C. Vergileme Alanında Bakanlar Kurulu Kararlarının
Kullanılması ve Takdir Yetkisinin Sınırları 98
1. Anayasal Sınırları.............................................................................................. 98
2. Kanuni Sınırları............................................................................................... 100
III. TÜZÜK VE YÖNETMELİKLERDE İDARENİN TAKDİR
YETKİSİ VE SINIRLARI 104
A. Tüzüklerde İdarenin Takdir Yetkisi ve Sınırları............................... 104
B. Yönetmeliklerde İdarenin Takdir Yetkisi ve Sınırları................... 106
IV. MALİYE BAKANLIĞI GENEL TEBLİĞLERİNDE İDARENİN
TAKDİR YETKİSİ VE SINIRLARI 108
A. Düzenleyici Genel Tebliğlerde İdarenin Takdir Yetkisi ve
Sınırları 108
B. Açıklayıcı Genel Tebliğlerde İdarenin Takdir Yetkisi ve Sınırları 111
V. MALİYE BAKANLIĞI ÖZELGE VE SİRKÜLERLERİNDE
İDARENİN TAKDİR YETKİSİ VE SINIRLARI 112
A. Özelgelerde İdarenin Takdir Yetkisi ve Sınırları............................. 112
B. Sirkülerlerde İdarenin Takdir Yetkisi ve Sınırları.......................... 114
VI. GENELGE VE GENEL YAZILARDA İDARENİN TAKDİR
YETKİSİ VE SINIRLARI 118
BEŞİNCİ BÖLÜM
VERGİ HUKUKU ALANINDAKİ BİREYSEL İŞLEMLERDE
İDARENİN TAKDİR YETKİSİ
I. UZLAŞMA KURUMUNDA İDARENİN TAKDİR YETKİSİ.................................... 122
A. Uzlaşma Kurumunun Amacı ve Hukuki Niteliği.................................. 122
1. Uzlaşma Kurumunun Tanımı ve Amacı........................................................ 122
2. Uzlaşma Kurumunun Hukuki Niteliği......................................................... 124
B. Uzlaşma Kurumunun Mevcut Yapısı.......................................................... 125
1. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma................................................................................ 126
2. Tarhiyat Sonrası Uzlaşma.............................................................................. 128
C. Uzlaşma Kurumunda İdarenin Takdir Yetkisi ve Sınırları............. 131
II. VERGİ MATRAHININ RE’SEN BELİRLENMESİNDE İDARENİN TAKDİR YETKİSİ 133
A. Re’sen Vergi Tarhı ve Takdir Sebepleri................................................... 134
B. Vergi Matrahının Re’sen Belirlenmesinde Takdir Yetkisi
ve Sınırları 136
III. TECİL UYGULAMASINDA İDARENİN TAKDİR YETKİSİ................................ 139
A. Tecilin Tanımı, Uygulama Şartları ve Hukuki Niteliği ................. 139
B. Tecil Uygulamasında İdarenin Takdir Yetkisi ve Sınırları............ 142
IV. MÜŞTEREK VE MÜTESELSİL SORUMLULUKTA İDARENİN TAKDİR YETKİSİ 145
A. Vergi Hukukunda Müşterek ve Müteselsil Sorumluluğun Tanımı ve Kapsamı 145
1. Müşterek Sorumluluğun Kapsamı............................................................... 146
2. Müteselsil Sorumluluğun Kapsamı.............................................................. 147
B. Müşterek ve Müteselsil Sorumlulukta İdarenin Takdir Yetkisi ve Sınırları 149
V. SÜRELERE İLİŞKİN İDARENİN TAKDİR YETKİSİ............................................. 151
A. Vergi Hukuku Alanında Sürelerin Niteliği ve Çeşitleri................ 151
B. İdari Sürelerin Belirlenmesinde İdarenin Takdir Yetkisini Kullanmasını ve Sınırları 153
VI. TEMİNAT VE İHTİYATİ HACİZ UYGULAMASINDAİDARENİN TAKDİR YETKİSİ 156
A. Teminat İstenmesinin Hukuki Niteliği ve Uygulanması................... 156
B. İhtiyati Haciz Uygulaması ve Hukuki Niteliği..................................... 158
C. Teminat İstemede, Şahsi Kefalet Gösterilmesinde ve
Teminat İsteme ile İhtiyati Haciz Uygulanması Arasında
Tercih Yapmada İdarenin Takdir Yetkisi 161
VII. İHTİYATİ TAHAKKUK UYGULAMASINDA İDARENİN TAKDİR YETKİSİ 164
A. İhtiyati Tahakkuk Uygulaması ve Hukuki Niteliği.......................... 165
B. İhtiyati Tahakkuk Sürecinde İdarenin Takdir Yetkisi ve Sınırları 167
VIII. HACİZ UYGULAMASINDA İDARENİN TAKDİR YETKİSİ ........................... 169
A. Haciz İşleminin Hukuki Niteliği ve Uygulanması................................ 169
B. Haciz Sürecinde İdarenin Takdir Yetkisi ve Sınırları....................... 172
GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ....................................................................... 176
YARARLANILAN KAYNAKLAR ................................................................................. 183